Insecten, teken en ander bijtend/stekend ongedierte zijn vervelend; niemand zal het tegendeel beweren. Niet alleen kunnen ze je armen en benen als maaltijd gebruiken, ze kunnen ook een aantal ernstige ziekten bij je achterlaten – waarvan malaria er slechts één is. Voor veel van de ziekten die insecten, teken en ander ongedierte kunnen verspreiden, zijn er nog geen vaccins die kunnen beschermen en de enige voorzorgsmaatregel is beten/steken proberen te voorkomen. Zorg dus dat je weet wat de risico’s kunnen zijn en hoe je je kunt beschermen.

Muggen
Sommige muggen, zoals de soorten die dengue of gele koorts kunnen verspreiden, steken overdag (van zonsopgang tot zonsondergang). Andere steken ‘s nachts (van zonsondergang tot zonsopgang) – deze soorten kunnen ziekten als malaria en Japanse encefalitis overbrengen.
Vrouwelijke muggen steken ons om zich met ons bloed te voeden. Ze worden onder andere aangetrokken door de koolstofdioxide die we uitademen, door onze warmte, geur en beweging. De steek van een mug is niet pijnlijk, we merken pas de reactie van ons lichaam op het speeksel van de mug, een jeukende bult. De ene persoon reageert heftiger dan de andere.

Teken
Teken kunnen tekenencefalitis, de ziekte van Lyme en andere ziekten overbrengen. Ze leven gewoonlijk in weiden en gebieden met hoog gras in de buurt van bosgronden. Teken kruipen over kleren of huid tot ze een plekje vinden om zich vast te hechten – vaak in een huidplooi of aan de rand van je ondergoed. De beet van een teek voel je niet door de verdovende stoffen in haar speeksel– regelmatig je lichaam nakijken op teken en ze zo snel mogelijk verwijderen, is dus belangrijk. Ze kunnen daar dagenlang blijven en zich met je bloed voeden. Een beet kan een rode, jeukende en ontstoken plek achterlaten, vooral als de monddelen van de teek zijn blijven zitten. Maar een teek kan ook volledig onopgemerkt blijven.

Vliegen en andere insecten
Het is ook mogelijk om bepaalde ziekten door vliegen en andere insecten te krijgen, al zijn deze minder bekend:
•  Zwarte vliegen kunnen rivierblindheid veroorzaken.
    Deze vliegen leven meestal in de buurt van snelstromend water en steken overdag. De
    steek zelf kan een rode, jeukende uitslag geven. Bij reizigers wordt rivierblindheid zelden
    gezien.
•  Zandvliegen kunnen leishmaniasis veroorzaken.
    Deze vliegen leven vaak in bossen, spleten in stenen of lemen muurtjes, termietenhopen
    of dierenholen en bij zand, en steken overdag. De steek veroorzaakt meestal veel jeuk.
•  Tseetseevliegen kunnen slaapziekte veroorzaken.
    Deze vliegen leven in de dichte graslanden in Afrika ten zuiden van de Sahara, steken
    overdag en worden aangetrokken door donkere kleuren (met name blauw en zwart). De
    steek is vaak heel pijnlijk. Het advies is om ramen dicht te houden bij een safari. De
     Tseetsee vlieg wordt door de warme, vaak donkere auto, aangetrokken.
•  Andere insecten als vlooien, bedwantsen, luizen en mijten kunnen ook ziektenverwekkers
    verspreiden. Pas hier ook voor op!

Rivierblindheid
Rivierblindheid is de voornaamste oorzaak van blindheid ter wereld. Het wordt veroorzaakt door de parasitaire worm: Onchocerca volvulus, die in het water leeft en tot wel 14 jaar in het menselijk lichaam kan overleven.

Zand
Leishmaniasis is een parasitaire infectieziekte met als mogelijk gevolg huid- en slijmvlieszweren en mogelijke aantasting van inwendige organen.

Tseetsee
Slaapziekte is een parasitaire infectieziekte met als gevolg huidzweren, opgezwollen klieren, koorts, hoofdpijn en extreme vermoeidheid. Als de parasiet zich verspreidt naar de hersenen, kan dit - als behandeling uitblijft - een coma veroorzaken. Bij reizigers wordt slaapziekte niet frequent gezien.

Lyme
De ziekte van Lyme is een bacteriële infectie die onder andere een rode uitslag kan geven op de plek van de beet, maar ook koortsachtige symptomen, spier- en gewrichtspijn of verlammingsverschijnselen van aangezichtsspieren kan veroorzaken, zelfs jaren later.

Ga problemen uit de weg
•  Bescherm je goed als je de bossen, oerwouden en moerassen in gaat, gebruik lange
   kleding en DEET
•  Vermijd het zo mogelijk om naar buiten te gaan rond de tijden van de dag waarop je de
    meeste kans loopt om gebeten/gestoken te worden

Draag geschikte kleding
•  Draag loszittende kleren (insecten kunnen door strakke kleren heen komen), lange
    mouwen en een broek, en draag altijd schoenen wanneer je buiten bent.
•  Als je naar een malariagebied gaat, vergeet dan niet om je ‘s nachts te bedekken of onder
    een geïmpregneerde klamboe te slapen.
•  Stop je broek in je sokken in het bos en tijdens een safari.
•  Je kunt speciaal geïmpregneerde kleding kopen die beschermt tegen insecten en teken.
•  Vermijd donkerblauwe en zwarte kleren in delen van Afrika waar tseetseevliegen
    voorkomen. Kies het juiste insect werende middel.
•  Er bestaan verschillende soorten en formules van insectwerende middelen – overleg met
    je arts, verpleegkundige of apotheker welk middel goed voor je is.
•  Als je zwanger bent of borstvoeding geeft, of als je een insectwerend middel bij een baby
    of jong kind (‹ 2 jaar) gebruikt, controleer dan het etiket en raadpleeg je arts,
    verpleegkundige of apotheker in het geval je advies nodig hebt. In deze gevallen mag
    deet met een concentratie van maximaal 30% gebruikt worden. Laat bij baby’s en kleine
    kinderen de ruimte om de mond en smeer de handjes niet in. Gebruik insectwerende
    middelen op de juiste wijze.
    Volg de handleiding nauwlettend!
•  Breng het middel aan op de blote huid, maar niet op sneden en beschadigde of
    geïrriteerde huid.
•  Spuit het niet rechtstreeks op je gezicht – breng de crème, lotion of spray aan op je
    handen en wrijf deze daarna over je gezicht, maar vermijd ogen, neus en mond.
•  Breng het middel regelmatig opnieuw aan, met name na het zwemmen en op warme,
    vochtige plaatsen waar je veel zweet.
•  Slik het niet in en was je handen na het aanbrengen.
•  Als je een zonnebrandcrème gebruikt, breng die dan een half uur vóór het insectwerende
    middel aan (gebruik liever geen zonnebrandcrème waarin een insectwerend middel zit).
•  Was het insectwerend middel eraf met water en zeep wanneer je het niet meer nodig
    hebt. Rust je verblijf uit met de juiste benodigdheden.
•  Verblijf zo mogelijk in een kamer met horren voor de ramen of een airconditioning met
     gesloten ramen.
•  Een afscherming van gaas op deuren en ramen helpt ook.
•  Als je geen airconditioning of afscherming voor de ramen hebt, zorg dan dat je onder een
   muskietennet slaapt, behandeld met een insectwerend middel.
•  De meeste muskietennetten die in Nederland verkocht worden, zijn vooraf behandeld met
    permethrine (insectendodend middel).
•  Controleer of er geen gaten in het muskietennet zitten.
•  In de kamer kun je apparaatjes voor in het stopcontact gebruiken die een insectdodende
    walm afgeven.
•  Als je buiten bent, kun je insectenspiralen branden. 
   

Alternatieve muggenwerende middelen:

Volgens experts bestaat er geen bewijs dat je door elektronische “zoemers”, badoliën, essentiële oliën, homeopathische middelen, roken, vitaminetabletten, biergistextract of knoflook eten kunt voorkomen dat je gebeten/gestoken wordt door insecten of ander ongedierte.

Outdoor
Bijvoorbeeld, als je naar een malariagebied gaat, probeer dan 's nachts binnen te blijven. Malaria muggen zijn vooral actief na zonsondergang.

Net
Muskietennetten kun je kopen bij de GGD, Travel Clinic, vaccinatiecentrum of buitensportzaak

Gaten
Neem een repareersetje of ducktape mee in het geval er gaten in het net zitten.

Adapter
Volg de gebruiksinstructies nauwkeurig op en neem maatregelen om inademing van dampen te voorkomen. Vergeet niet een adapter mee te nemen zodat je er zeker van bent dat je het stopcontact kunt gebruiken.

Behandel de beten/steken
•  Houd het gestoken gebied schoon en droog en probeer, om een infectie te voorkomen,
    niet te krabben
•  Breng een koud kompres aan om de pijn of jeuk te verlichten
•  Bij een heftige reactie kun je antihistaminecrèmes of -tabletten gebruiken om zwelling of
    jeuk te helpen verminderen
•  Ga naar een arts als de beet/steek geïnfecteerd raakt
•  Als je in het verleden een ernstige allergische reactie op insectenbeten/-steken gehad
    hebt, bezoek dan voor de reis je huisarts. Wellicht moet je speciale medicatie meenemen

Verwijder teken
•  Als je merkt dat er een teek op je huid zit, verwijder deze dan voorzichtig
•  Gebruik een tangetje of een speciale tekenverwijderaar om de teek vlakbij de huid beet te
    pakken en er langzaam uit te trekken.
•  Pas op dat je het lijf niet plet en daarmee de maaginhoud leeg knijpt!